Google maps in de 17de eeuw

De Koninklijke Bibliotheek heeft deze maand een prachtige stedenatlas van Frederick de Wit gekocht voor € 90.000,-. Dat lijkt veel voor een atlas, maar dit is dan ook een zeldzaam en puntgaaf exemplaar. Het gaat om de eerste druk uit 1698 met gedetailleerde, met de hand ingekleurde kaarten en panorama’s van 151 steden van de Lage Landen. Wereldwijd zijn er vier exemplaren van deze editie bewaard gebleven.
Frederick de Wit gebruikte koperplaten van de bekende kaartenmakers Joan Blaeu en Janssonius, maar bracht daar extra aanvullingen en detailleringen op aan.

Amsterdam, paleis op de dam

Naast plattegronden staan er ook enkele prachtige tekeningen van kerken in de atlas.

Amsterdam, waag, markt en stadhuis

Amsterdam, de nieuwe kerk

Amsterdam, de beurs

Ook Harderwijk is opgenomen in de atlas. Geweldig om te zien dat ik het lunchrondje, dat ik tussen de middag vaak maak, ook al 300 jaar geleden had kunnen lopen. Zelfs het Linnaeus-torentje, pal naast onze bibliotheek, staat al op de kaart getekend. De plaats waarop nu de huidige bibliotheek staat was toen nog een grasveldje.


Om dit allemaal te kunnen zien, hoef je niet meer naar Den Haag te reizen, maar slechts de site van de KB aan te klikken. De gehele atlas is gedigitaliseerd en door te bladeren.
Prachtig dat deze oude schatten nu digitaal ontsloten kunnen worden.
Content digitaal ontsluiten, een schone taak voor de bibliotheken.

De houdbaarheid van een informatiedrager

Wat al even in de lucht hing, is nu definitief, Sony stopt met de verkoop van walkmans in Japan.
De productie was al in april gestopt en de laatste oplage ligt nu in de winkel. In Nederland zijn deze draagbare cassetterecorders al bijna niet meer te krijgen.
De walkman kwam in 1979 uit en is dus 31 jaar geworden. Deze informatiedrager heeft daarmee niet de levensduur van een doorsnee mensenleven bereikt. De discmans kwamen er voor in de plaats en daarna de mp3-spelers en wellicht wordt de mobiele telefoon hét apparaat om, naast allerlei andere functies, ook naar muziek te luisteren.
Het idee van de topman van Sony was revolutionair. Hij luisterde graag naar muziek en vond de toenmalige cassetterecorders te zwaar. Door de gemakkelijk draagbare walkman kon nu overal naar muziek geluisterd worden.
De walkman was niet direct een succes zoals bijv. de iphone maar toch is Sony, dankzij de verkoop van dit apparaatje een elektronicareus geworden. De teller staat nu ongeveer op 220 miljoen.
In de afgelopen decennia zijn al heel wat nieuwe informatiedragers geïntroduceerd. Nog geen enkele daarvan heeft het boek ook maar enigszins kunnen bedreigen. Met de komst van de betere ereaders en tablets als ipads krijgt het boek serieuze concurrentie. Ben benieuwd wat de levensduur van het boek uiteindelijk zal worden. Het zou zo maar kunnen dat ik het einde van het boekentijdperk nog gaat meemaken.

Contrast in Delfts blauw

Delfts blauw kennen we allemaal van de souvenirs. Molentjes, klompjes, tegeltjes, het wordt nog steeds massaal verkocht.
Maar wapentuig in Delfts blauw had ik nog nooit eerder gezien.
Charles Krafft is een Amerikaanse kunstenaar die vindt dat souvenirs wat dichter bij de werkelijkheid moeten staan.
Dus creëert hij pistolen, mitralleurs en fragmentatie handgranaten af in Delfts blauw.
Het levert een vreemd contrast op dat je wel aan het nadenken zet.
Ik heb geen tegeltje of poppetje in huis, maar ik geloof ook niet dat ik zo’n Delfts blauwe handgranaat ergens zou neerzetten, stof tot nadenken ten spijt.

Wijziging van waarde

Van werkplek verhuisd. Dat betekent eerst veel saneren, daarna toch nog veel sjouwen. Het kost meestal wat meer moeite dan van tevoren gedacht. Wat dacht je bijv. van het ontkoppelen van de computer met scherm. Op zich geen enkel probleem, maar waar ligt ook al weer het sleuteltje van de beveiligingskabel? Op het punt om naar een ijzerwarenzaak te lopen kwam de sleutel gelukkig nog te voorschijn uit één of ander laatje.


Het zette mij aan het denken over wat van waarde is. In onze bibliotheek liggen, net als in de meeste andere bibliotheken de computerschermen en pc’s aan de ketting of de kabel. In de beginperiode van de bibliotheken lag dat wel anders, toen lagen boeken aan de ketting.

Een boek is onze tijd niet zeldzaam meer en zeker niet zo kostbaar dat we er een beveiligingskabel aan hangen. Tijden veranderen. Ik vraag me zelfs af: “Zouden er nog veel boeken gestolen worden als we de RFID-beveiliging weg zouden laten?”

Licht, schaduw en structuur

De zon scheen door de ramen en maakte dit mooie beeld van licht, schaduw en structuur van het blad van onze grote kamerplant. Ik wist niet hoe de plant heette, maar met een beetje digitaal zoeken is dat snel opgelost. Het blijkt de watercacao (Pachira aquatica) te zijn.
Hij komt in de vrije natuur voor in Brazilië, Peru en Mexico en wordt dan soms 20 meter hoog. Zo hoog is onze huiskamer niet dus snoeien we af en toe als dat nodig is. Kan ie best tegen.

Tot de kern doordringen

“Dat lijkt wel een Brâncuşi”, zei ik tegen mijn lief, toen zij uit een keiharde zwarte steen een prachtige abstracte kop gehakt had. Nog vele mooie beelden zijn gevolgd maar de ‘Brâncuşi -kop’ blijft voor mij bijzonder. Andere mensen zien er juist niets in. Zij vinden een meer herkenbaar beeld aantrekkelijker. De schoonheid van voorwerpen is relatief. Er zijn maar weinig kunstwerken die door iedereen gewaardeerd worden. Dat geeft niks. Meerstemmigheid geeft het leven kleur.
Mijn voorkeur voor het abstracte en sobere heeft te maken met de wens om tot de kern door te dringen. Voor mij geen liflafjes en tierelantijntjes maar een sterke behoefte om te denken over het wezen van de dingen en het leven. Daar passen sobere vormen bij. Als twintiger werd ik geraakt door de eenvoudige lijnen en kleurvakken van Mondriaan. Ik fietste in die tijd regelmatig naar het Kröller-Müller museum op de Hoge Veluwe. Daar zag ik voor het eerst ‘ the beginning of the world’ van Brâncuşi, een eivormig kunstwerk dat je ook als kop kunt interpreteren.
Brâncuşi zelf zegt: “In de kunst is eenvoud geen doel, maar men komt door het benaderen van de ware betekenis van de dingen, ondanks zichzelf, tot eenvoud.” Een man naar mijn hart, dat begrijp je.
Ik merk eenzelfde benadering bij Dorine als zij gaat ‘hakken’ zoals ze zelf haar beeldhouwen noemt.
Ze zegt weleens dat ze geen beelden bedenkt maar dat het beeld al in de steen zit. Soms is het een makkie en ziet ze bij aankoop van de steen al wat het moet worden, soms gaan er dagen of weken overheen voordat ze ‘ziet’ welk beeld er in de steen verborgen zit.


Constatin Brâncuşi - 'Sleeping muse'

Dorine van Ravensberg - 'slapend kind'

Constatin Brâncuşi - 'beginning of the world'


Dorine van Ravensberg -'de mens'

De rijkdom van internet

Steeds meer raak ik er van overtuigd dat internet dé bron van informatie zal worden. Nog iedere dag wordt ik verrast door de veelheid van interessante informatie die reeds een plaats heeft gevonden op dit wereldwijde netwerk en toegankelijk is voor iedereen.
De bibliotheek als aanbieder en bewaarder van content is over z’n hoogtepunt heen en verslagen door internet.


Met het volgende voorbeeld zal ik dat duidelijk maken.
Vorige keer schreef ik over het motto van Herman Boerhaave, eenvoud is kenmerk van het ware.
Als ik het onderwerp Boerhaave invoer in onze bibliotheekcatalogus krijg ik één treffer te zien. Weliswaar een recent boek waarin verscheidene bekende Nederlandse wetenschappers en kunstenaars uit de Gouden Eeuw worden besproken, maar het blijft toch beperkt tot een pagina of vijf informatie over deze bekende Nederlander.

Daartegenover staat een veelheid en diversiteit van informatie over Herman Boerhaave, die direct beschikbaar en opgeslagen is, als ik enkele van de 122.000(!) treffers van Google nader bestudeer.
In Wikipedia vind ik vanzelfsprekend een uitgebreide levensloop met allerlei interessante links naar meer achtergrondinformatie.

Prachtige schilderijen van Aart de Gelder die Boerhaave en zijn gezin portretteerde zijn met Google afbeeldingen snel opgespoord.


Op de afbeeldingen site zie ik ook dat Boerhaave in de jaren dertig op een serie postzegels voorkomt...


...en dat zijn afbeelding in de jaren vijftig op een biljet van 20 gulden staat afgedrukt.



Foto’s van een standbeeld van Boerhaave in Leiden, of de gedenkplaat op het Linnaeustorentje in Harderwijk zijn gemakkelijk te vinden via Google-afbeeldingen, Flickr of Picasa.




Van het grafmonument in Leiden zijn er niet alleen foto's te vinden maar ook een mooie tekening



In een schoolboek uit 1839 over bekende vaderlanders, gevonden op de site van de Digitale bibliotheek voor de Nederlandse letteren, las ik het volgende gedicht over de grafzuil van Boerhaave.


In diezelfde database vind je het Biografisch woordenboek der Nederlanden uit 1854 en lees je dat Boerhaave waarschijnlijk op het idee kwam om medicijnen te gaan studeren doordat dokters in zijn tijd geen raad wisten met 'een kwaadaardige verzwering in zijn linker dij' waardoor de jonge Boerhaave zelf maar eens ging experimenteren met zich te wassen met zijn eigen urine waarin hij zout had opgelost.


Al surfend zet je gemakkelijk nog een stapje verder. Je leest dat hij gewoond heeft op Kasteel Oud-Poelgeest in Oegstgeest, maar je hebt niet zo snel een voorstelling van wat je je daarbij moet voorstellen. Dus foto erbij gezocht en kijk eens aan, Boerhaave boerde goed blijkbaar.


Je wordt nog nieuwsgieriger, zouden er nog nazaten wonen? Zoek op de trefwoorden genealogie en Boerhaave en je weet dat hij vier kinderen heeft gehad, maar dat slechts één dochter volwassen is geworden en weer nakomelingen heeft gehad. Om kort te gaan, Oud-Poelgeest is nog bewoond geweest door zijn achterkleinkind en toen in andere handen overgegaan. Het is nu een congreshotel.


Aardige informatie, zeg je misschien, maar weinig inhoudelijk. Google biedt echter meer en veel meer content dan er ooit in onze bibliotheek over Boerhaave in de kasten heeft gestaan. Ga maar eens naar Google-boeken en je vindt heel eenvoudig honderden boeken en artikelen over Boerhaave waarvan velen direct en vaak ook volledig zijn te raadplegen, en bij anderen de vindplaats vermeld staat. Ook op de site van de Digitale bibliotheek van de Nederlandse letterkunde kun je terecht voor originele teksten van Boerhaave in het Latijn en zelfs met de Nederlandse vertaling erbij.


Volledig ingescande originele drukken uit de 18e of 19e eeuw simpel te downloaden. Je hoeft niet meer naar grote universtiteitsbibliotheken om oude en bijzondere titels te kunnen inzien.


Een internetaansluiting, een laptop en een lekkere luie stoel en je hebt de grootste bibliotheek op schoot.
Deze blog zou nog veel langer kunnen worden, maar het is genoeg om mijn punt duidelijk te maken. Veel digitale content is hier en nu al voor iedereen beschikbaar. Daarvoor hoef je niet meer naar de bibliotheek. Het is de hoogste tijd dat we eens diepgaand nadenken over hoe we in de toekomst aantrekkelijk blijven voor Jan en alleman.

Simplex veri sigillum

Eenvoud is het kenmerk van het ware, daar moest ik aan denken toen ik bovenstaande afbeelding zag. De foto is gemaakt door een Annelies in 2006, meer gegevens stonden er niet bij. Lekker simpel.
Ik hou wel van de stroming ‘less is more’, aan mij is barok niet besteed. Dat zal mijn sobere calvinistische achtergrond wel zijn.
De uitspraak simplex veri sigillum is waarschijnlijk van Herman Boerhaave, de medicus die in zijn tijd zo beroemd was dat een brief uit China die alleen met ‘Boerhaave, Europa’ was geadresseerd, toch bij hem in Leiden thuis aankwam. Of Boerhaave zijn lijfspreuk zelf bedacht heeft -hij sprak, las en schreef per slot vloeiend Latijn, destijds de wetenschappelijke voertaal- of dat hij hem bij een antieke Romeinse schrijver heeft gevonden, is niet met zekerheid te zeggen.
Als ik uit het raam kijk van mijn werkplek, in het gebouw van de vroegere universiteit van Harderwijk, zie ik het torentje van Linnaeus. In het torentje staat een borstbeeld van Carolus Linnaeus die in Harderwijk promoveerde. Aan de muur van het torentje is in 1938 een gedenkplaat aangebracht ter ere van het feit dat ook Boerhaave promoveerde aan de universiteit alhier.
Ja, ik werk op een zeer wijze en inspirerende plek.

Schoolplaten - een digitale collectie

Er is weer een digitale collectie ontsloten. De website, met een collectie schoolplaten uit Nederland, Duitsland en Denemarken, is deze week officieel geopend. Ongeveer 3700 prenten kunnen bekeken worden. Er kan gezocht worden op tijd,plaats of thema.
Het is een Europees project dat aan de hand van schoolplaten het publiek bewust wil maken van de overeenkomsten en verschillen van het in de laatste eeuw gegeven onderwijs in verschillende Europese lidstaten. De Nederlandse collectie is afkomstig uit het Nationaal Onderwijsmuseum te Rotterdam. Naast de website wordt er ook een reizende tentoonstelling en een educatief programma ontwikkeld.
Een mooi voorbeeld van het gebruik van digitale middelen om fysieke collecties beter te ontsluiten.


De foto boven laat een Duitse schoolplaat uit 1911 zien met als titel ‘Die fünf Menschenrassen”. In het midden staat de superieure westerling. Ja, ja Duitsland, denk je wellicht direct, maar vergeet niet dat diezelfde plaat ook jarenlang in Nederland en België is gebruikt. Alleen de kleding werd later gemoderniseerd.
De plaat uit 1911 was overigen al weer een vernieuwde versie van de prent uit 1892 (foto onder).


De bibliotheek zou ook collecties digitaal kunnen gaan ontsluiten met bijvoorbeeld historisch materiaal uit het eigen werkgebied. Samenwerking met plaatselijke musea en historische verenigingen moet tot mooie dingen kunnen leiden.
Overigens zou ook zo’n kant-en-klare schoolpatencollectie gebruikt kunnen worden bij klassenbezoeken of bij contacten met seniorenorganisaties als een voorbeeld van aantrekkelijke digitale bronnen.
Kansen genoeg, nu de uitvoering nog.